Sanayi ve endüstride sürdürülebilirlik; yeşil ve dijital dönüşüm yolculuğu

Rekabetin yeni modeli; Endüstri 4.0 ve Endüstri 5.0, 6.0, 7.0, 8.0, 9.0‘a doğru

İçeriği Görüntüle

Akıllı fabrikalar, dijitalleşme ve yeşil üretim süreçleri sayesinde kaynak verimliliği, karbon azaltımı ve döngüsel ekonomi hedeflerine katkı sunuyor. Böylece sanayi ve endüstri, doğaya zarar vermeyen, dirençli ve kârlı bir üretim modeliyle sürdürülebilir kalkınmanın temel aktörü haline geliyor.
Dünyanın kaynaklarının hızla tükendiği, iklim krizinin derinleştiği, çevresel bozulmaların yaşandığı ve dijital teknolojilerin baş döndürücü bir hızla geliştiği veri çağındayız. Bu dönüşüm rüzgarı, sadece bireyleri ve toplumları değil, sanayi ve endüstri dünyasını da kökten değiştiriyor. Günümüz işletmeleri artık yalnızca üretim ve kar odaklı değil; çevreye duyarlı, sürdürülebilir ve dijitalleşmiş bir yapıya dönüşmek zorunda. Bu dönüşümün merkezinde ise yeşil, dijital ve toplumsal dönüşüm (3D Dönüşüm) yer alıyor. 3D Dönüşüm; yalnızca çevresel sorumluluğu değil, aynı zamanda ekonomik rekabet gücünü de yeniden tanımlıyor. Endüstri 4.0 vizyonuyla şekillenen yeşil ve dijital dönüşüm, sanayi işletmeleri ve endüstriler için sürdürülebilirlik bir zorunluluk haline geldiği gibi; bu dönüşümlerin getirdiği döngüsel ekonomi; yeni fırsatları da beraberinde getiriyor.
Küresel ekonomide çevresel ayak izinin azaltılması, karbon nötr üretim süreçleri, kaynak verimliliği ve döngüsel ekonomi gibi kavramlar artık yalnızca çevre ajandasının değil; şirketlerin kârlılık, verimlilik ve uzun vadeli rekabet gücü stratejilerinin de bir parçası. Bu nedenle; akıllı fabrikalar, dijital teknolojilerle yeşil dönüşümün kesişim noktasında yer alarak sanayide ve endüstride sürdürülebilirliği yeniden tanımlıyor.
Dünyanın, ülkelerin, şirketlerin ve hatta insanlığın tümümün sürdürülebilir kalkınması için ‘Sanayi ve Endüstride Sürdürülebilirlik” olmazsa olmaz temel koşul niteliğinde. Yeşil, dijital ve toplumsal dönüşüm (3D Dönüşüm), sanayi ve endüstri kuruluşları için günümüzde artık bir tercih değil, geleceğe dönük bir zorunluluk. Sürdürülebilirlik, sadece çevreyi korumakla sınırlı kalmıyor, aynı zamanda işletmelere; çeviklik, esneklik, hız, verimlilik, zaman ve maliyet tasarrufu, markayı güçlendirme, krizlere karşı dayanıklılık, rekabet avantajı gibi çok boyutlu faydalar sağlıyor. Günümüzde alınacak stratejik kararların geleceğin üretim yapısını ve küresel rekabet pozisyonunu da şekillendireceği düşünüldüğünde; akıllı, çevreci, verimli ve dirençli sanayi ve endüstri yapılarıyla hem doğaya hem ekonomiye kazandıran bir gelecek mümkün.

Sürdürülebilir kalkınmada endüstri ve sanayinin rolü
Sanayi, sera gazı emisyonlarının ve enerji tüketiminin en büyük kaynaklarından biri olarak, sürdürülebilir kalkınmanın merkezinde konumlanıyor. Bu nedenle dijitalleşme ile entegre edilen yeşil üretim süreçleri, hem ekonomik büyümeyi hem de çevresel dengeyi birlikte hedefliyor.
- Yeşil dönüşüm, karbon salımını azaltarak iklim değişikliğiyle mücadeleyi destekliyor.
- Dijital çözümler, kaynak kullanımını optimize ederek verimlilik sağlıyor.
- Döngüsel üretim modelleri, atıkların tekrar sisteme kazandırılmasını mümkün kılıyor.
- Akıllı üretim sistemleri, insan hatasını azaltarak kalite ve güvenlik seviyesini yükseltiyor.

Şirketler, stratejilerini yeniden gözden geçirmeli
EY Endüstrilerin Geleceği 2025 Araştırması yayımlandı: Türkiye’nin de dahil olduğu 26 ülke arasında 8 farklı sektörden 1.635 işletmenin katıldığı ve işletmelerin yenilikçi teknolojilere yönelik yaklaşımlarının ele alındığı EY Endüstrilerin Geleceği (Reimagining Industry Futures) 2025 Araştırması’na göre; küresel çapta şirketlerin gelişmekte olan teknolojilere her yıl daha fazla yatırım yaptığı ve pilot kullanım alanlarını genişletmekte olduğu görülüyor. Üretken Yapay Zeka (GenAI), 5G ve Uç Bilişim (Edge Computing) gibi yenilikçi teknolojiler iş dünyasının geleceğini yeniden şekillendirirken; bunların uygulanması maliyet verimliliği, çeviklik ve inovasyon vaat ediyor. Ancak hızlı gelişen ve karmaşık olan bu ortam, işletmeler ile bilgi ve iletişim teknolojisi (ICT) tedarikçileri arasındaki ilişkilerin de değişmesine neden oluyor.
Araştırmaya göre, gelişmekte olan teknolojilere yönelik kurumsal yatırım ivmesi güçlü kalmaya devam ediyor, GenAI alanında geçen yıl küresel çapta %43 olan yatırım oranının, bu yıl %47'ye çıkmasıyla işletmelerin neredeyse yarısının bu alana yatırım yaptığı gözlemleniyor. Anket katılımcılarının %43'ü Nesnelerin İnterneti (IoT) alanına, %33'ü 5G teknolojisine yatırım yapıyor; bu, sırasıyla 2024'teki %39 ve %27’lik oranlarına göre artış trendini yansıtıyor. Ayrıca araştırma, bilgi ve iletişim teknolojileri (ICT) tedarikçilerinin, işletmelerin dijital dönüşümde başarılı olabilmesi için stratejilerini gözden geçirmeleri gerektiğini vurguluyor. Araştırmaya göre; günümüzde üst düzey yöneticilerin %49’u, tedarikçi seçimi de dahil olmak üzere, gelişen teknolojilere kurumsal stratejilerinde yer veriyor. Teknoloji yatırımlarının karar süreçlerinde CEO’ların doğrudan görev aldığı işletmelerin %51’i GenAI’ye yatırım yaparken, CEO'ların bu süreçlerde daha az yer aldığı organizasyonlarda ise bu oran %44.
Şirketler, pilot teknoloji uygulamalarını canlıya almakta zorlanıyor: Gelişmekte olan teknolojilere yönelik yatırımlarda küresel çaptaki artış eğilimine rağmen; çok sayıda işletme hala sadece deneme aşamasında, bu gelişimin önündeki en büyük zorluklar; mevcut sistemlerle entegrasyon (%48) ile bütçe kısıtlamaları (%46). Araştırmaya göre; örneğin; IoT’ye yapılan yatırımlar; her ne kadar yıldan yıla artsa da aktif IoT uygulamalarına sahip işletmelerin oranı düşüş gösteriyor ve bu oran 2024’te küresel çapta %19 iken, bu yıl %16’ya gerilemiş durumda. Uç bilişimin aktif uygulamaları da yıllık bazda %22 ile sabit kalırken, ankete katılan işletmelerin yalnızca %1’i GenAI aktif uygulamalarına sahip.
Araştırmaya göre şirketler, tedarikçi seçimi konusunda karar almakta güçlük yaşıyor ve farklı kullanım ihtiyaçları, ICT sağlayıcılarını sektör odaklı stratejiler benimsemeye yönlendiriyor. Şirketler, maliyet avantajının ötesinde kapsamlı çözümler sunan tedarikçileri tercih ediyor. EY Türkiye Telekomünikasyon, Medya ve Teknoloji Sektör Lideri ve Danışmanlık Bölümü Şirket Ortağı Emre Beşli, araştırmaya ilişkin şu bilgileri verdi: “İşletmeler yenilikçi teknolojileri benimsemeye kararlı olsalar da yatırımlarından değer sağlama konusunda bazı zorluklarla karşılaşıyor. Temel sorunlar arasında; tedarikçilerin yeteneklerinin ve iş ortağı ekosistemlerinin değer zincirine nasıl entegre olabileceklerinin yeterince anlaşılmaması ve ilgili teknolojilerdeki en son yeniliklere ilişkin farkındalığın düşük olması yer alıyor.

Akıllı (Smart) Fabrikalar; geleceğin üretim tesisleri
Akıllı fabrikalar, IoT (Nesnelerin İnterneti), Endüstriyel Nesnelerin İnterneti (IIoT), Yapay Zeka (AI), Büyük Veri (Big Data), Bulut (Cloud) Bilişim Teknolojileri, Dijital İkizler, Robotik ve Otonom Sistemler gibi teknolojilerle donatılmış üretim merkezleri. Bu yapılar, çevresel etkileri minimize ederken, operasyonel verimliliği maksimum düzeye çıkarıyor.

Akıllı fabrikaların temel faydaları:
- Enerji tüketimini ve israfı azaltma
- Üretim süreçlerini izleyerek anlık iyileştirme
- Makine arızalarını önceden tespit ederek duruş sürelerini azaltma
- İnsan-makine iş birliğini artırarak iş güvenliğini sağlama
- Üretim süreçlerinin karbon ayak izini ölçerek şeffaflık sunma.

Sanayi ve Endüstride Sürdürülebilirlik için şirketlerin atması gereken başlıca adımlar
- Sürdürülebilirlik hedeflerini içeren stratejik planlar oluşturmak
- Üretimde dijital izleme sistemleri kurmak
- Otomasyon ve robotik sistemlerle verimliliği artırmak
- Dijital ikiz teknolojileriyle üretim senaryolarını test etmek
- Yapay zekâ ile enerji ve kaynak analizleri yapmak
- Yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapmak
- Enerji verimliliği artırıcı yatırımları hayata geçirmek
- Su tüketimini ve atık su oranını azaltmak
- Çevre dostu hammadde ve malzeme kullanımı sağlamak
- Atıkların geri kazanımı ve döngüsel üretim uygulamak
- Sürdürülebilir ürün tasarımlarına yönelmek
- Çalışanlara sürdürülebilirlik eğitimi vermek
- Tedarik zincirinde sürdürülebilirlik kriterleri belirlemek
- Sürdürülebilir finans ve yeşil yatırım araçlarını kullanmak
- Uluslararası sürdürülebilirlik standartlarına uyum sağlamak
- Karbon yoğun süreçleri dijitalleştirmek
- Karbon ayak izi envanteri oluşturmak
- ISO 14001 gibi çevre yönetim sistemleri sertifikalarını almak
- Toplumsal fayda odaklı projelere destek vermek
- Sürdürülebilirlik performansını düzenli olarak raporlamak

Sanayi ve Endüstride en yeni Sürdürülebilirlik Teknolojileri ve Trendler
- Yapay Zekâ ile Entegre Döngüsel Üretim Modelleri
- Otonom Üretim Hatları için Yapay Zekâ Destekli Karar Verme Sistemleri
- Üretim Süreçlerinde Yapay Zekâ ile Kalite Kontrol
- Makine Öğrenimi ile Üretim Süreci Optimizasyonu
- Endüstriyel Büyük Verilerin İşlenmesinde Kuantum Algoritmaları
- Yapay Zekâ ile Tahmine Dayalı Bakım Sistemleri (Predictive Maintenance)
- Yapay Zekâ Tabanlı Arıza Tahmini ve Risk Analizi Sistemleri
- Yapay Zekâ ile Dinamik Talep Tahmini ve Stok Yönetimi
- Bulut Tabanlı Üretim Yönetim Sistemleri (Cloud-based MES)
- Sürdürülebilirlik Analitiği için Bulut Tabanlı Yapay Zekâ Platformları
- Çoklu Fabrika Entegrasyonu için Hibrit Bulut Altyapıları
- Edge-Bulut İşbirliği ile Gecikmesiz Karar Verme
- Üretim Süreçlerinde Kuantum Hesaplama ile Karmaşık Optimizasyonlar
- Yapay Zekâ ile Entegre Döngüsel Üretim Modelleri
- Gelişmiş Görüntü İşleme ile Otomatik Ürün Denetimi
- Yapay Zekâ Destekli İklim Risk Analizi
- Doğal Dil İşleme (NLP) ile Akıllı Raporlama ve İçgörü Üretimi
- Sürdürülebilirlik İçin Yapay Zekâ Destekli Malzeme Mühendisliği (Yeni nesil biyomalzemeler, geri dönüştürülebilir alaşımlar)
- Kuantum Simülasyon ile Malzeme Bilimi ve Sürdürülebilir Ürün Geliştirme
- Karma Gerçeklik (AR/VR) ile Uzaktan Fabrika Denetimi ve Eğitim
- Endüstriyel Simülasyon Araçları
- Üretim Planlamasında Yapay Zekâ Tabanlı Simülasyon Yazılımları
- Dijital İkiz Teknolojisi
- Dijital İkiz Teknolojileri ile Fabrika Simülasyonu ve Optimizasyonu
- Bulut Destekli Dijital İkiz Platformları
- Sürdürülebilir Üretim için Additive Manufacturing (3D Baskı)
- Dijital Platformlarda Sürdürülebilirlik Performans Takibi
- IoT Tabanlı Sensör Sistemleri
- 5G ile Bağlantılı Akıllı Sensörler ve IoT Cihazları
- Endüstriyel 5G Ağları ile Kesintisiz İletişim ve Operasyon
- Otonom Robotlar ve Akıllı Otomasyon Sistemleri
- Edge Computing ile Gerçek Zamanlı Veri İşleme
- Yeşil Bulut Hizmetleri ve Düşük Enerji Tüketimli Veri Merkezleri
- Yapay Zeka Destekli Enerji Yönetimi
- Yapay Zekâ ile Enerji Tüketimi Tahminleme ve Optimizasyonu
- Bulut Üzerinden Gerçek Zamanlı Enerji Verisi Paylaşımı ve Analizi
- Enerji Depolama Teknolojilerinde Yenilikçi Çözümler
- Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu için Akıllı Şebekeler (Smart Grids)
- Güneş Paneli ve Rüzgar Türbini Entegrasyonları
- Yeşil Hidrojen Teknolojileri
- Enerji Verimliliği İçin IoT Tabanlı Aydınlatma ve İklimlendirme Kontrolü
- Çevre Dostu Soğutma ve Isıtma Sistemleri
- Yeşil Lojistik ve Akıllı Taşıma Sistemleri
- Gelişmiş Otonom Lojistik Robotları (AGV’ler ve AMR’ler)
- Lojistik ve Tedarik Zinciri İçin Kuantum Hesaplama Destekli Rota Optimizasyonu
- Gelişmiş Veri Analitiği ile Karbon Emisyonu Optimizasyonu
- Karbon İzleme ve Raporlama Yazılımları
- Karbon Emisyonu İzleme için Bulut Entegrasyonlu Dashboardlar
- Tedarik Zinciri Yönetiminde Bulut Temelli IoT Entegrasyonu
- Kuantum Tabanlı Risk Yönetimi ve Karbon Ayak İzi Modelleme
- Blockchain Tabanlı Tedarik Zinciri İzleme
- Blokzincir ile Tedarik Zinciri Takibi ve Şeffaflığı
- Sürdürülebilir Malzeme Kullanımı ve Döngüsel Ekonomi Modelleri
- Sıfır Atık Üretim Modelleri
- Akıllı Atık Yönetim Sistemleri
- Yapay Zekâ Destekli ESG (Çevresel, Sosyal, Yönetişim) Performans İzleme
- ESG (Çevresel, Sosyal ve Yönetişim) Skorlama Sistemleri
- Kuantum Şifreleme ile Endüstriyel IoT Güvenliği
- Siber Fiziksel Sistemlerde (CPS) Gelişmiş Güvenlik Yaklaşımları

Sürdürülebilirlik yatırımlarının şirketlere sağlayacağı faydalar
- Enerji ve kaynak maliyetlerinde azalma
- Operasyonel verimlilikte artış
- Marka imajı ve kurumsal itibarın güçlenmesi
- Yeni nesil yatırımcılar için cazip hale gelme
- Yasal düzenlemelere kolay uyum
- Karbon vergisi riskinden korunma
- Yeni pazarlar ve müşteri segmentlerine erişim
- Krizlere karşı dayanıklı üretim altyapısı
- Çevre bilinci yüksek çalışan ve tüketici bağlılığı
- İnovasyon kültürünün teşvik edilmesi.