‘Türkiye’nin Limanları’nda rekor artış

Küresel ticarette ve Türkiye’de en stratejik sektörlerden biri haline gelen denizyolu taşımacılığının temelinde limanlar yer alıyor. Uzmanlara göre; demiryolu ve Organize Sanayi Bölgeleri (OSB’ler) ile denizyolu bağlantılarının güçlendirilmesi, tüm limanların yeşil ve dijital dönüşümü, yeni ve mega limanların hayata geçirilmesi ‘Türkiye Limanları’nın en önemli gündem maddeleri olarak dikkat çekiyor.

“Türkiye, deniz taşımacılığında en hızlı büyüyen ülkelerden”
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, ekonomik anlamda yaşanan iyileşmenin ticari hayattaki yansımalarının görülmeye başladığını belirterek, “Ülkemiz ekonomisinde yaşanan olumlu gelişmeler kendini deniz ticaretinde de gösteriyor. Sadece Şubat’ta limanlarımıza gelerek elleçlenen yük miktarı önceki yılın aynı ayına göre %15.4 artarak 43 milyon 853 bin 985 tona, konteyner miktarı ise %38.9 gibi rekor oranda artarak 1 milyon 167 bin 210 TEU’ya yükseldi” dedi.
Bakan Uraloğlu, 2024 yılının Ocak-Şubat döneminde ise limanlarda elleçlenen yük miktarının bir önceki yılın aynı dönemine göre toplamda %6.2 artarak toplam 86 milyon 973 bin 541 tona, limanlarda elleçlenen toplam konteyner miktarının ise %18.9 artarak 2 milyon 180 bin 972 TEU’ya ulaştığını da aktardı: “Şu an uluslararası arenada deniz taşımacılığında en hızlı büyüyen ülkeler arasındayız.”
İhracat amaçlı yüklemeler %34.6 arttı: Bakan Uraloğlu, deniz taşımacılığındaki büyümeyi özellikle ihracat yüklerinin domine ettiğini vurgulayarak, 2024 Şubatı’nda limanlarımızda gerçekleştirilen ihracat amaçlı yükleme miktarının bir önceki yılın aynı ayına göre %34.6 artarak 12 milyon 49 bin 294 tona çıktığını anlattı: “İthalat amaçlı boşaltma miktarımız da bir önceki yılın aynı ayına göre %11.6 artarak 20 milyon 744 bin 969 ton gerçekleşti. Şubat’ta dış ticaret taşımaları bir önceki yılın aynı ayına göre %19.0 artarak 32 milyon 794 bin 263 tona yükseldi. Konteyner elleçlemesinde ise bir önceki yılın aynı ayına göre %26.6 artış yaşanarak 840 bin 499 TEU konteyner elleçlendi. Şubat’ta limanlarımızda gerçekleştirilen ihracat amaçlı konteyner yüklemeleri ise %31.4 artarak 434 bin 471 TEU’ya, ithalat amaçlı konteyner boşaltmaları ise %21.8 artarak 406 bin 28 TEU’ya yükseldi.”
Transit konteyner miktarı 2 kat arttı: Bakan Uraloğlu, limanlarımızda elleçlenen transit konteyner miktarının ise Şubat’ta bir önceki yılın aynı ayına göre 2 kattan fazla artış gösterdiğini söyledi: “Transit konteyner miktarı %109.3 artarak 267 bin 207 TEU’ya yükseldi, kabotajda elleçlenen konteyner miktarı da %21.9 artarak 59 bin 503 TEU gerçekleşti. Şubat’ta limanlarımızda elleçlenen toplam transit yük taşımaları %5.7 artarak 5 milyon 962 bin 868 ton oldu. Kabotajda taşınan yük miktarı ise 5 milyon 96 bin 854 ton ile bir önceki yılın aynı ayına göre %6.2 arttı.”
En fazla yük Aliağa’da elleçlendi: Uraloğlu, Şubat’ta en fazla yük elleçlemesinin Aliağa’da yapıldığını açıkladı: “Aliağa Bölge Liman Başkanlığı sınırlarında faaliyet gösteren limanlarda Şubat’ta toplam 7 milyon 392 bin 884 ton yük elleçlemesi gerçekleşti. Aliağa Bölge Liman Başkanlığı idari sınırlarında elleçlenen yüklerin %80.7’si yani 5 milyon 965 bin 398 tonu dış ticaret yükleri oldu. %12.7’lik kısım olan 935 bin 382 tonunu kabotaj yükleri oluştururken 492 bin 104 tonunu ise transit yükler oluşturdu. Aliağa bölgesini 6 milyon 687 bin 288 ton ile Kocaeli Bölgesi, 5 milyon 321 bin 549 ton ile İskenderun Bölgesi takip etti. 37 liman başkanlığımız arasında en fazla yük elleçlemesi gerçekleşen ilk 10 liman başkanlığında toplam 37 milyon 263 bin 303 ton yük elleçlenmiş oldu ve bu rakam elleçlenen toplam yükün %85’ini oluşturdu. Konteyner elleçlemesinde ise en fazla konteyner, Ambarlı bölgesinde elleçlendi. 262 bin 839 TEU konteyner Ambarlı Bölge Liman Başkanlığı sınırlarında, 200 bin 561 TEU konteyner Tekirdağ Bölge Liman Başkanlığı sınırlarında, 186 bin 851 TEU konteyner ise Kocaeli Bölge Liman Başkanlığı sınırlarında elleçlendi. Büyük deprem felaketinde etkilenen İskenderun Bölge Liman Başkanlığı idari sınırlarında faaliyet gösteren liman tesislerinde; 2023’ün ilk 2 ayında toplam 8 milyon 176 bin 148 ton yük elleçlenirken, 2024’ün ilk 2 ayında %41 artışla 11 milyon 528 bin 153 ton yük elleçlemesi gerçekleşti. Depremin yaralarını sardık ve sarmaya devam ediyoruz.”
En fazla ihraç edilen yük Portland çimento oldu: Bakan Uraloğlu, Şubat’ta Portland çimentonun limanlarımızda elleçlenen ihracat yükleri içerisinde 757 bin 85 ton ile ilk sırayı aldığını açıkladı: “Portland çimentoyu 566 bin 317 tonla motorin, 507 bin 318 tonla klinker yükleri takip etti. Ancak deniz yoluyla ithalatta yine ham petrol limanlarımızda elleçlenen en büyük yük oldu. Şubat’ta 2 milyon 279 bin 696 ton ham petrol limanlarımızda elleçlendi. Bunu sırasıyla; 2 milyon 70 bin 617 tonla taşkömürü ve 1 milyon 686 bin 75 tonla hurda demir takip etti.”
En fazla ihracat İtalya’ya yapıldı: Uraloğlu, Şubat’ta denizyoluyla yapılan ihracatta en fazla yük elleçlemesinin ise 1 milyon 676 bin 310 ton ile İtalya’ya yapıldığını, onu sırasıyla 971 bin 339 tonla Amerika’nın, 801 bin 20 tonla İspanya’nın takip ettiğini kaydetti: “İtalya’ya giden yüklerin 318 bin 764 tonu Türk bayraklı gemilerle taşındı. İthalatta ise en fazla yük elleçlemesi 7 milyon 223 bin 347 tonla Rusya’dan yapılan taşımalarda gerçekleşti, onu sırasıyla 1 milyon 834 bin 78 tonla Amerika, 1 milyon 38 bin 815 tonla Mısır’dan yapılan taşımalar takip etti. Konteyner elleçlemesinde Şubat’ta 119 bin 523 TEU ile en fazla konteyner elleçlemesi yapılan ülke Çin oldu, onu sırasıyla 110 bin 293 TEU ile Mısır, 86 bin 396 TEU ile Yunanistan ile yapılan taşımalar takip etti. Denizyoluyla yapılan en fazla ihracat amaçlı konteyner yüklemesini ise 50 bin 847 TEU ile Mısır’a giden konteynerler oluşturdu.”
Konteyner ağırlığı %35.2 arttı: Bakan Uraloğlu, limanlarımızda elleçlenen yüklerin kargo tiplerine bakıldığında, 2024 Şubat’ta en fazla elleçlemenin 13 milyon 785 bin 117 tonla sıvı dökme yüklerde gerçekleştiğini, onu 12 milyon 536 bin 154 tonla bir önceki yılın aynı ayına göre %19.5 artan katı dökme yüklerin takip ettiğini açıkladı: “Konteynerlerde taşınan yükler, 11 milyon 962 bin 485 tona ulaştı ve bir önceki yılın aynı ayına göre ton bazında %35.2 oranda büyük bir artış yaşadı. Dolu konteyner miktarı da bir önceki yılın aynı ayına göre %38 artarak 880 bin 180 TEU oldu. Şubat’ta limanlarımızda elleçlenen boş konteyner miktarı bir önceki yılın aynı ayına göre %41.6 artışla 287 bin 29 TEU gerçekleşti, limanlarımızda elleçlenen konteynerlerin %75.4’ünü dolu konteynerler, %24.6’sını ise boş konteynerler oluşturdu.”
Türk sahipli deniz ticaret filosu dünya 12.’si oldu: Deniz ticaretinin artırılması konusunda önemli yatırımlar yaptıklarını belirten Bakan Abdulkadir Uraloğlu, “Türk sahipli deniz ticaret filosu 2023 sonu itibarıyla 48.9 milyon detveyt ton (DWT) ile 12. sırada. Gemi sayısı da 2023’te 2028’e çıktı. Yaptığımız yatırımlar sayesinde Türk deniz ticaret filosu 5 katın üzerinde büyüdü. Türk sahipli filomuz son 2 yılda %50’den fazla bir büyüme gerçekleştirdi, hedefimiz olan dünyada ilk 10’da yer almaya bir adım daha yaklaştık” dedi.

“Limanlara demiryolu bağlantıları tamamlanmalı”
Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM) Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Erçelik, 12. Kalkınma Planı’nda (2024-2028) yer alan denizyolu ulaştırması ve limanlarla ilgili hedeflerin hayata geçirilmesine katkı vererek takipçisi olacaklarını belirtiyor: “Özellikle son derece önemsediğimiz konu olan limanlara demiryolu bağlantılarının tamamlanmasıyla ilgili hedeflerle birlikte Endüstri Bölgeleri, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Serbest Bölgeler ve Özel Yatırım Yerleri’nin, tedarik zincirine uygun, çevreye duyarlı ve sürdürülebilir şekilde dış ticarette lojistik, demiryolu ve liman bağlantılarının yapılması gibi çok önemli konular plana alınmıştır.”
Hamdi Erçelik, ayrıca yük ve yolcu taşımacılığında demiryolu payının artırılmasıyla kombine taşımacılık imkânlarının geliştirilmesine yönelik öncelikle devam eden demiryolu projelerinin tamamlanacağı, OSB’ler, limanlar ve maden ocakları gibi önemli yük merkezlerinin demiryolu bağlantılarının hayata geçirileceği hedefinin de son derece önemli olduğuna dikkat çekiyor: “Ulaştırma ve lojistik sektöründe çevresel etkilerin ve maliyetlerin en aza indirilmesi, enerji verimliliğinin artırılması amacıyla demiryolu ve denizyolu taşımacılığına öncelik verilmesi, alternatif finansman yöntemlerinin geliştirilmesiyle güvenli, kesintisiz, etkin, bütüncül ve sürdürülebilir ulaştırma ağı ve lojistik merkezlerin tesis edilmesi de limanlarımız açısından son derede önemlidir. Plan hem teknoloji ve dijitalleşme hem de yeşil dönüşüm ve sürdürülebilirlik için önemli başlıklar taşımaktadır.”
“Türk limancılığına uygun bir liman yönetim modeli hayata geçirilmeli”: Hamdi Erçelik, Türk limancılığına uygun bir liman yönetim modelini hayata geçirmenin önemine de değiniyor: “Türkiye’nin 2050 veya 2053 hedeflerinde toplam yükte 1.3 milyar ton, konteynerde de 41.5-42 milyon TEU yük hedefi olduğu değerlendirildiğinde Türk limancılığına uygun bir liman yönetim modelini hayata geçirmeden, körfezler ya da liman kümelenme alanları bazında limanlarımızı bir yönetim modeli altında toplamadan hem liman sayılarında hem de kapasite kullanımında gelecekte çok daha büyük sıkıntıların yaşanabileceğini geçmiş deneyimlerimiz de bize gösteriyor. Liman kapasitelerinin optimize edilerek kaynakların ortak ve aynı hedefler doğrultusunda kullanılması, başta limanlarımızın kullanma sürelerinin uzatılması ile mevcut limanlarda kapasite artışlarıyla yeni liman yatırımları olmak üzere 2050 hedeflerini uygun bir liman yönetim modeliyle çözebileceğimize inanıyoruz. Dünyada denizcilikte ve limancılıkta gelişmiş tüm ülkeler kendi durumlarına uygun bir liman yönetim modeliyle limanlarını planlayarak geliştiriyorlar. Burada kamu kaynakları, devlet teşvikleri ve destekleri büyük bir rol oynuyor. Türkiye’nin de ikinci yüzyıla doğru ve uygun bir liman yönetim modeliyle girmesinin önemini her platformda dile getiriyoruz.”
Kıyı tesislerinin geri sahalarının geliştirilmesiyle limanların ölçek ekonomisinden azami faydalanacak şekilde bütüncül kıyı planlamalarına uygun olarak hayata geçirilmesinin sağlanmasının ve uluslararası modlar arası taşıma koridorlarıyla limanların bağlantılarının güçlendirilmesinin limanlar için önemine işaret eden Erçelik, Aliağa, İskenderun, İzmit, Gemlik gibi limanlarımızın kümelendiği körfezlerdeki liman geri sahalarının bugünden gelecek lojistik ihtiyaçlara göre projelendirilerek düzenlenmesi konusunu çok daha fazla konuşmamız ve takip etmemiz gerekeceğini söylüyor.
“Türkiye’yi vazgeçilmez bir ulaştırma koridoru haline getirmeliyiz”: Hamdi Erçelik, Plan’da öne çıkan diğer bir konunun da son yıllarda küresel rekabetin de ortaya çıkardığı ulaştırma koridorlarında Türkiye’nin etkinliğini ve payını  arttırması olduğunu vurguluyor: “Küresel tedarik zincirinin sürdürülebilirliğinin sağlanması için ülkemizin içinde bulunduğu ulaştırma koridorlarının etkinliğini ve çeşitliliğini artırma çalışmalarına devam edileceği, Türkiye’nin denizcilikte bölgesel ve kıtasal anlamda aktarma merkezi olmasını teminen ülkemizdeki kıyı tesislerinin geliştirileceği, mevcut ve yapımı devam eden lojistik merkezlerinin yük elleçleme kapasitesi ve standartlarının yükseltilerek  yeni lojistik merkezler çok modlu taşımacılığa uygun yük koridorlarının planlanacağı önemlidir. Bunları yapamaz isek Türkiye’yi vazgeçilmez bir ulaştırma koridoru haline getiremeyiz. Bunun için de başta demiryolları, limanlar ve çok modlu taşımacılığa hizmet edecek lojistik merkezleri inşa etmeliyiz.”

‘Türkiye Limanları’nın önemi
Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Yönetim Kurulu Başkanı Bilgehan Engin, “Lozan Baris Antlaşması gereğince kapitülasyonlar ‘Türkiye Sahillerinde Nakliyatı Bahriye ve Limanlarla Kara Suları Dahilinde İcrayı San’at ve Ticaret Hakkında Kanun’, yani Kabotaj Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle kaldırılmış ve Türk denizciliği için yeni bir dönüm noktası başlamıştır. Ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olması dolayısıyla denizcilik ülkemizde her zaman ön planda olmuştur. Geçmişten itibaren en çok tercih edilen taşıma modu olarak denizyolu bugüne kadar gelişimini sürdürmüştür. 2023 taşımacılık verilerine baktığımızda da yaklaşık %60’ ile ilk sırada denizyolu taşımacılığının geldiğini görmekteyiz. İhracat taşımalarında %56, ithalat taşımalarında %61 ile denizyolu ilk tercih edilen taşıma modu olarak yer alıyor” diyor.
Türkiye’de kıyı tesislerinin sayısı 210’u geçerken yaklaşırken 36 adet Liman Başkanlığı bulunduğunu aktaran Engin, şu bilgileri veriyor: “Denizcilik Genel Müdürlüğümüzün verilerine göre bu limanlarımızda 2023’te elleçlenen yük miktarı bir önceki yıla göre %4 azaldı ve 521 milyon 79 bin 804 ton olarak gerçekleşti. Limanlarımızda elleçlenen konteyner miktarı ise bir önceki yıla göre %1.5 artarak 12 milyon 556 bin 401 TEU gerçekleşti. 2023’te en fazla yük elleçlemesi yapılan Bölge Liman Başkanlığı Aliağa oldu. Aliağa’yı sırasıyla Kocaeli, İskenderun, Ceyhan ve Mersin Bölge Liman Başkanlıkları izledi. En fazla konteyner elleçlemesi yapılan Bölge Liman Başkanlığı ise Ambarlı oldu, sonra Kocaeli, Mersin, Tekirdağ ve Aliağa Bölge Liman Başkanlıkları geldi.”
“Yeni liman yatırımları yapılmalı”: Türkiye’de limanlarımızın oldukça önemli ve hizmet kalitesinin de yüksek olduğunu kaydeden Engin, “Limanlarda sunulan katmadeğerli hizmetlerle de ekonomiye güçlü bir katkı sağlanmaktadır. Limanlarımızın büyüme potansiyelinin önündeki en büyük engel hinterlandının geniş olmaması. Fiziki büyümeye müsaitliği olmayan, şehrin içinde kalmış liman tesisleri ne yazık ki bulundukları alanlara sıkışıp kalıyorlar. Geniş depolama alanlarının olmaması, iltisak hatlarının yetersiz oluşu gibi sebepler de limanların gelişimini engelliyor. Tüm bu sorunlar göz önüne alınarak yeni liman yatırımları yapılırsa limanların çok daha hızlı ve verimli büyüyeceğini söyleyebiliriz” açıklamasını yapıyor.
Bilgehan Engin, limanların doğru yerlerde ve ihtiyaca uygun olacak şekilde konumlanmasının çok önemli olduğunu vurguluyor: “Bu büyük yatırımların ülkenin ekonomik hayatına, ticari akışına katkısı olacak şekilde planlanmalı. Örneğin; İzmir’de 13 yıl önce temeli atılan Çandarlı Limanı halen tamamlanmamış durumda. Yunanistan’ın Pire Limanı’na alternatif olarak yapılması düşünülen limanda yıllar içerisinde yaşanan altyapı ve teknik sorunlar sebebiyle yapımı tamamlanamadı. Bu sebeple mutlaka limanların kurgulanırken ihtiyaç durumu, teknik altyapı uygunluğu gibi hususlar gözden geçirilmeli.
“Limanlarımız dış yatırım için cazibesini koruyacak”: Yabancı yatırımcıların özellikle ülkemizdeki limanlara yaptıkları yatırımlara da bakacak olursak Türkiye’de limancılığın önümüzdeki yıllarda çok daha ileri seviyelerde büyüyeceğini söyleyen Engin, “Orta koridorda kritik bir coğrafi konuma sahip Türkiye özellikle doğu-batı eksenindeki yük hareketleri için önemli bir uğrak noktası. Öte yandan ülkemizi çevreleyen coğrafyadaki çatışmalar da ve siyasi krizler de belirli yük hacimlerinin Türkiye limanlarına kaymasıyla sonuçlandı. Önümüzdeki dönemde limanların dış yatırım için cazibesini koruyacağını söylemek mümkün” diye konuşuyor.
“Yeşil Limanlar yaygınlaşmalı”: Yeşil Liman uygulamasını denizyolunda sürdürülebilirliğin en önemli adımı diye niteleyen Engin, Denizcilik Genel Müdürlüğü tarafından çevreye duyarlı liman tesislerine gerekli şartları yerine getirdikleri takdirde Yeşil Liman sertifikası verildiğini anımsatıyor: “Yeşil Liman projesi dünyanın önde gelen limanları tarafından uygulanmaktadır. Ancak ülkemizde yeşil limanların yaygınlaşması için teşvik mekanizmasına ihtiyaç duyulmaktadır.”
“Limanların demiryolu ve OSB’ler bağlantısı önemli”: Türkiye’de limanların demiryolu ve OSB’lere bağlantısının yok denecek kadar az sayıda olduğunu aktaran Engin, hem ekonomiyi canlandırmak hem taşımacılık sektörünün kalitesini artırmak için taşıma modları arasında mutlaka entegrasyonun sağlanması gerektiğine dikkat çekiyor: “Özellikle karbon ayak izini azaltmaya yönelik girişimlerin yapıldığı bu dönemde demiryolunun denizyolu ile birlikte ön plana çıkarılması ve yatırımların daha çok bu alanlara yönelik yapılması önem taşıyor. Limanlarımızın intermodal taşımacılık operasyonlarıyla entegre olmuş bir halde hizmet vermeleri gerekiyor. Öte yandan limanlarımızın sınırlı fiziki altyapıları sebebiyle verimliliklerini arttırmaları gerekiyor. İş süreçlerinin dijitalleşmesiyle birlikte bu verimliliğin sağlanması mümkündür. Ancak sadece limanların dijitalleşmesi yeterli değil; gümrük idaresinden nakliyecilere, taşıma işleri organizatörlerinden depolara kadar tüm paydaşların da uçtan uca dijital süreçleri benimsemeleri gerekiyor. Ayrıca limanların yer aldığı şehirler için de çevrelerine büyük oranda bir istihdam desteği sağladığını da atlamamak gerekir.”

TÜRKLİM Başkanı Hamdi Erçelik oldu
Borusan Grup şirketlerinden Borusan Limanı Genel Müdürü Hamdi Erçelik, Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM) Yönetim Kurulu Başkanı oldu. Erçelik, 3 yıldır TÜRKLİM’de Sürdürülebilirlik Faaliyetlerinden Sorumlu Başkan Yardımcılığı yapmaktaydı. ODTÜ Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü mezunu Erçelik, kariyerine Borusan Grup’ta başladı, 1996’dan itibaren Birlik Galvaniz, Kerim Çelik ve Borçelik şirketlerinde çalıştı, 2014’te eTA şirketinin Genel Müdürü atandı, 2019-2021’de Borusan Lojistik Endüstri ve Gıda İçecek Sektörü Genel Müdür Yardımcısı, 2021’den Borusan Limanı Genel Müdürü oldu.